Zərərli proqramlar (malware) müasir rəqəmsal dünyada ciddi bir təhlükə mənbəyidir və şəxsi məlumatların oğurlanmasından tutmuş cihazların tamamilə sıradan çıxarılmasına qədər geniş ziyan vura bilər. Zərərli proqramlar arasında viruslar, trojanlar, ransomware (fidyə proqramları), spyware (casus proqramlar) və zərərli reklam proqramları yer alır. Bu zərərli proqramlardan qorunmaq üçün düzgün təhlükəsizlik tədbirləri görmək və cihazlarınızı təhlükəsiz saxlamaq həyati əhəmiyyət daşıyır. Bu məqalədə, zərərli proqramlardan qorunmaq üçün istifadə edə biləcəyiniz ən əsas və təsirli yolları ətraflı şəkildə təqdim edirik.
1. Antivirus Proqramlarından İstifadə Edin
Zərərli proqramlardan qorunmanın ən əsas yollarından biri etibarlı və müasir antivirus proqramı istifadə etməkdir. Antivirus proqramları cihazınızdakı şübhəli faylları, virusları və zərərli proqramları aşkarlayır və zərərli məzmunları silir. Bu proqramlar cihazlarınızın təhlükəsizliyini qorumaq üçün real vaxt rejimində işləyir və zərərli məzmunun cihazınıza daxil olmasının qarşısını alır.
- Avast, Bitdefender, Kaspersky kimi məşhur antivirus proqramları geniş istifadə olunur və yüksək səviyyəli təhlükəsizlik təmin edir.
- Antivirus proqramlarınızı daim yeniləyin ki, ən son təhdidlərə qarşı qorunma təmin edilsin.
- Real vaxt qoruması funksiyasını aktiv edin ki, cihazınıza daxil olan bütün məlumatlar dərhal yoxlanılsın.
2. Proqramları və Sistemləri Mütəmadi Yeniləyin
Köhnəlmiş əməliyyat sistemləri və proqramlar təhlükəsizlik zəifliklərinə malik olur və zərərli proqramlar üçün hədəfə çevrilə bilər. Zərərli proqram yazarları köhnə proqram təminatındakı boşluqları taparaq bu zəifliklərdən istifadə edirlər. Mütəmadi olaraq proqram və sistem yeniləmələri həyata keçirməklə, cihazınızı ən son təhlükəsizlik yamaları ilə təchiz edə bilərsiniz.
- Windows, macOS, Android və iOS kimi əməliyyat sistemlərini və tətbiqləri daim yeniləyin.
- Avtomatik yeniləmə funksiyasını aktiv edin ki, yenilikləri əldən qaçırmayasınız.
- Veb brauzerləri və onların genişlənmələrini (extensions) da yeniləyin, çünki zərərli proqramlar tez-tez brauzerlərin zəifliklərindən istifadə edir.
3. Şübhəli Linklərdən və E-məktublardan Qaçının
Fişinq hücumları (phishing) və zərərli e-məktublar zərərli proqramların yayılması üçün əsas üsullardan biridir. Zərərli e-məktublar vasitəsilə göndərilən linklərə klik etmək və ya e-məktubda olan faylları açmaq cihazınıza zərərli proqramların yüklənməsinə səbəb ola bilər.
- Tanınmamış mənbələrdən gələn e-məktubları və ya mesajları açmayın.
- E-məktublarda şübhəli linklərə klik etmədən əvvəl göndərənin kimliyini yoxlayın.
- Fişinq hücumlarından qorunmaq üçün brauzerinizdə anti-phishing qoruma funksiyalarını aktiv edin.
4. Güclü Şifrələrdən İstifadə Edin və İki Addımlı Doğrulama (2FA) Aktivləşdirin
Zərərli proqramlar yalnız cihazlarınıza deyil, həm də onlayn hesablarınıza hücum edə bilər. Hesablarınızı qorumaq üçün güclü şifrələrdən istifadə etmək vacibdir. Hər bir hesab üçün unikal və mürəkkəb şifrələr təyin etmək kibercinayətkarların hesablarınıza girişini çətinləşdirəcək.
- Güclü şifrələr yaratmaq üçün böyük və kiçik hərflər, rəqəmlər və xüsusi simvollar istifadə edin.
- Şifrə meneceri proqramları (məsələn, LastPass, 1Password) istifadə edərək güclü və fərqli şifrələri yadda saxlayın.
- İki addımlı doğrulama (2FA) funksiyasını aktiv edin ki, hətta şifrəniz oğurlansa belə hesabınıza icazəsiz giriş mümkün olmasın.
5. Yalnız Etibarlı və Rəsmi Mənbələrdən Proqramlar Yükləyin
Zərərli proqramların əsas yayılma yollarından biri saxta və ya etibarsız mənbələrdən yüklənən proqramlardır. İnternetdən yüklədiyiniz proqramlar arasında zərərli kodlar ola bilər və bu, cihazınıza ciddi ziyan vura bilər. Həmişə yalnız rəsmi mənbələrdən və etibarlı saytlardan proqramlar yükləyin.
- Google Play, Apple App Store və Microsoft Store kimi rəsmi mağazalardan proqramlar yükləyin.
- Üçüncü tərəf mənbələrdən proqramlar yükləməkdən çəkinin.
- Proqram yükləməzdən əvvəl istifadəçi rəylərini və proqramın reytinqlərini yoxlayın.
6. Firewall Aktiv Edin
Firewall sisteminizin xaricdən gələn məlumat axınını izləyir və icazəsiz giriş cəhdlərini bloklayır. Bu, zərərli proqramların və kibercinayətkarların cihazınıza hücum etməsinin qarşısını alır. Cihazınızdakı firewall-u aktiv etməklə təhlükəsizliyinizi təmin edə bilərsiniz.
- Windows Defender Firewall və macOS-da mövcud olan firewall funksiyalarını aktiv edin.
- Müəssisə səviyyəsində təhlükəsizlik üçün əlavə firewall alətləri istifadə edə bilərsiniz.
7. Zərərli Reklamlardan Qaçının (Adware və Malvertising)
Zərərli reklamlar (adware və malvertising) istifadəçilərin brauzerlərində görünərək cihazlara zərərli proqramlar yükləyə bilər. Bu reklamlar tez-tez populyar saytlarda gizlənə bilər və istifadəçiləri təhlükəli veb saytlar və ya proqramlar yükləməyə təşviq edə bilər.
- Reklam blokerlərindən (Adblock, uBlock Origin) istifadə edərək zərərli reklamların qarşınıza çıxmasının qarşısını alın.
- Brauzer təhlükəsizlik ayarlarını yoxlayaraq pop-up pəncərələri bloklayın.
- Reklamlarla qarşılıqlı əlaqə qurarkən diqqətli olun və tanınmamış reklam linklərinə klik etməyin.
8. Məlumatlarınızı Şifrələyin və Ehtiyat Nüsxələr Yaradın
Məlumatlarınızın təhlükəsizliyini təmin etmək üçün onları şifrələmək və mütəmadi olaraq ehtiyat nüsxələr yaratmaq çox vacibdir. Ransomware (fidyə proqramları) hücumları zamanı məlumatlarınız şifrələnərək, cinayətkarlar tərəfindən geri qaytarılması üçün fidyə tələb edilə bilər. Əgər məlumatlarınızın ehtiyat nüsxəsi varsa, bu cür hallarda itki yaşamadan məlumatları bərpa edə bilərsiniz.
- Xarici yaddaş cihazlarına və ya bulud xidmətlərinə mütəmadi olaraq məlumatlarınızın ehtiyat nüsxələrini yaradın.
- Məlumat şifrələmə proqramlarından istifadə edərək həssas məlumatlarınızı şifrələyin.
9. İctimai Wi-Fi Şəbəkələrində Ehtiyatlı Olun
İctimai Wi-Fi şəbəkələri çox vaxt kibercinayətkarlar tərəfindən hədəf alınır. Bu şəbəkələrdə istifadəçilərin məlumatları asanlıqla ələ keçirilə bilər və zərərli proqramlar vasitəsilə cihazlarına hücumlar edilə bilər. İctimai Wi-Fi istifadə edərkən aşağıdakı təhlükəsizlik tədbirlərini görün:
- VPN (Virtual Private Network) xidmətlərindən istifadə edərək internetə təhlükəsiz qoşulun.
- Onlayn bankçılıq və ya həssas məlumatların paylaşılması kimi fəaliyyətləri ictimai Wi-Fi şəbəkələrində həyata keçirməkdən çəkinin.
- Şəbəkə təhlükəsizlik protokollarını yoxlayın və yalnız şifrələnmiş (https:// ilə başlayan) veb saytlardan istifadə edin.
10. Mütəmadi Təhlükəsizlik Skanlarını Yerləşdirin
Mütəmadi olaraq cihazlarınızdakı məlumatları və sistemləri təhlükəsizlik skanları vasitəsilə yoxlamaq zərərli proqramların erkən aşkar edilməsinə və cihazınızın təmizlənməsinə kömək edir.
- Antivirus və ya antimalware proqramları vasitəsilə həftəlik təhlükəsizlik skanları həyata keçirin.
- Avtomatik skanları aktiv edin ki, zərərli proqramlar dərhal aşkarlanaraq təmizlənə bilsin.
Zərərli proqramlar texnologiya istifadəçiləri üçün ciddi təhlükə yaradır, lakin düzgün tədbirlər görərək və təhlükəsizlik qaydalarına əməl edərək bu təhlükələrdən qorunmaq mümkündür. Antivirus proqramlarından istifadə, proqram və sistemlərin müntəzəm yenilənməsi, şübhəli e-poçtlardan və linklərdən qaçınmaq, güclü şifrələr və iki addımlı doğrulama ilə hesablarınızı qorumaq kimi addımlar zərərli proqramlardan qorunmağın ən effektiv yollarıdır. Bu sadə, lakin təsirli tədbirlərlə cihazlarınızı və məlumatlarınızı təhlükəsiz saxlaya bilərsiniz.
