Müasir texnoloji dövrdə rəqəmsal məlumatlar həm fərdi istifadəçilər, həm də müəssisələr üçün ən dəyərli resurslardan biri hesab olunur. Data sızmaları və məlumat oğurluğu isə bu resursları təhdid edən ən ciddi təhlükələrdən biridir. Məlumat sızmaları nəticəsində şəxsi məlumatlar, kredit kartı nömrələri, parollar və həssas şirkət məlumatları kibercinayətkarların əlinə keçə bilər. Bu da böyük maliyyə itkilərinə, hüquqi problemlərə və reputasiya zərərlərinə səbəb ola bilər. Bu məqalədə, data sızmalarının səbəbləri, son illərdə baş verən böyük məlumat oğurluğu hadisələri və məlumatları qorumaq üçün hansı təhlükəsizlik tədbirlərinin görülməli olduğunu araşdıracağıq.
1. Data Sızması Nədir?
Data sızması, icazəsiz şəxslərin şirkət və ya fərdi istifadəçilərə məxsus həssas məlumatlara giriş əldə etməsi ilə baş verən hadisədir. Bu, kibercinayətkarlar tərəfindən edilən hücumlar nəticəsində baş verə biləcəyi kimi, şirkət daxili səriştəsizlik və ya texniki nasazlıq səbəbindən də meydana gələ bilər. Data sızmaları aşağıdakı növ məlumatları əhatə edə bilər:
- Şəxsi məlumatlar: Ad, ünvan, telefon nömrəsi, email ünvanı, doğum tarixi və s.
- Maliyyə məlumatları: Kredit kartı nömrələri, bank hesabı məlumatları, vergi məlumatları.
- Müştəri və işçi məlumatları: Müəssisələrin müştəriləri və işçiləri haqqında toplanan həssas məlumatlar.
- Parollar və istifadəçi giriş məlumatları: İstifadəçilərin hesablarına giriş üçün istifadə etdikləri parollar və digər giriş məlumatları.
2. Data Sızmalarının Əsas Səbəbləri
Data sızmalarının bir neçə səbəbi ola bilər. Texnoloji zəifliklər, səriştəsiz idarəetmə və ya kibercinayətkarların qəsdən hücumları bu cür hadisələrin əsasını təşkil edir. Aşağıda data sızmalarına səbəb olan ən yayılmış amilləri təqdim edirik:
a. Kibercinayətkarların Hücumları
Kibercinayətkarlar, məlumatları oğurlamaq məqsədilə müxtəlif hücum üsullarından istifadə edirlər. Bu hücumlar arasında phishing (fişinq) hücumları, DDoS hücumları, ransomware və malware hücumları geniş yayılıb. Məlumatları oğurlamaq və şirkətləri şantaj etmək məqsədilə bu hücumlar həyata keçirilir.
b. Texnoloji Zəifliklər
Proqram təminatında və ya sistemlərdə olan zəifliklər data sızmalarına şərait yaradır. Təhlükəsizlik yamaları ilə aradan qaldırılmayan boşluqlar kibercinayətkarların hücum etməsi üçün ideal mühit yaradır. Şirkətlərin təhlükəsizlik tədbirlərini yeniləməməsi və ya köhnəlmiş texnologiyalardan istifadə etməsi bu riskləri daha da artırır.
c. İnsan Səhvləri
Şirkət işçilərinin səriştəsizliyi və ya diqqətsizliyi də data sızmalarına səbəb ola bilər. Yanlışlıqla həssas məlumatların açıq internetdə paylaşılması, zəif parol idarəetməsi və ya təhlükəsizlik qaydalarına əməl edilməməsi data sızmalarına şərait yaradan amillər arasındadır.
d. İçəridən Gələn Təhlükələr
Bəzi hallarda data sızmaları şirkət daxilindən gələn şəxslər tərəfindən həyata keçirilir. İşçilərdən biri ya səriştəsizlik, ya da qəsdən həssas məlumatları xarici şəxslərə və ya kibercinayətkarlara ötürə bilər.
3. Son İllərdə Baş Verən Böyük Məlumat Oğurluğu Halları
Son illərdə bir çox böyük şirkətlər ciddi məlumat sızması hadisələri ilə üzləşib. Aşağıda dünya miqyasında geniş əks-səda doğuran bəzi data sızması hadisələrini təqdim edirik:
a. Yahoo Məlumat Sızması (2013-2014)
Dünyanın ən böyük məlumat sızmalarından biri 2013-2014-cü illərdə Yahoo şirkətində baş verdi. Yahoo-nun məlumat bazasına edilən hücum nəticəsində təxminən 3 milyard istifadəçinin məlumatları oğurlandı. Bu məlumatlar arasında istifadəçi adları, email ünvanları, telefon nömrələri və şifrələr yer alırdı. Yahoo-nun yaşadığı bu böyük data sızması şirkətin itibarına ciddi zərər vurdu və maliyyə problemlərinə səbəb oldu.
b. Equifax Məlumat Sızması (2017)
2017-ci ildə Equifax adlı kredit hesabatı şirkəti geniş miqyaslı məlumat sızması ilə qarşılaşdı. Bu sızma nəticəsində təxminən 147 milyon insanın şəxsi məlumatları, o cümlədən sosial təminat nömrələri, doğum tarixləri və kredit məlumatları oğurlandı. Bu hadisə təkcə ABŞ-da deyil, dünya miqyasında ciddi əks-səda doğurdu və məlumat təhlükəsizliyinə olan inamı sarsıtdı.
c. Facebook-Cambridge Analytica Məlumat Skandalı (2018)
Facebook və Cambridge Analytica arasında yaşanan məlumat skandalı dünya miqyasında böyük bir hadisə kimi yadda qaldı. Cambridge Analytica şirkəti Facebook istifadəçilərinin şəxsi məlumatlarını izinsiz olaraq əldə edərək siyasi təbliğat üçün istifadə etdi. Bu skandal nəticəsində 87 milyon istifadəçinin məlumatları icazəsiz yolla toplanmışdı.
d. Marriott International Məlumat Sızması (2018)
2018-ci ildə Marriott International otel şəbəkəsində baş verən məlumat sızması nəticəsində təxminən 500 milyon müştərinin şəxsi məlumatları oğurlandı. Bu məlumatlar arasında pasport nömrələri, kredit kartı məlumatları və şəxsi səyahət məlumatları yer alırdı. Bu hadisə Marriott-un etibarına ciddi zərər vurdu və böyük maliyyə cərimələri ilə nəticələndi.
4. Data Sızmalarından Qorunmaq Üçün Təhlükəsizlik Yolları
Data sızmalarının qarşısını almaq üçün şirkətlər və fərdi istifadəçilər bəzi əsas təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət etməlidirlər. Məlumatların qorunması üçün texnoloji alətlər və düzgün idarəetmə strategiyaları tətbiq olunmalıdır. Aşağıda məlumat sızmalarına qarşı hansı təhlükəsizlik tədbirlərini görə biləcəyinizi təqdim edirik:
a. Güclü Şifrə İdarəetməsi
Zəif şifrələr məlumat sızmalarına səbəb olan əsas amillərdən biridir. Güclü şifrələr yaratmaq və şifrələri müntəzəm olaraq yeniləmək vacibdir. Bundan əlavə, iki addımlı doğrulama (2FA) istifadə edərək hesabların əlavə qorunması təmin edilməlidir.
b. Məlumatların Şifrələnməsi
Həssas məlumatların şifrələnməsi, onların oğurlanması halında belə kibercinayətkarların bu məlumatlardan istifadə etməsinin qarşısını alır. Məlumat şifrələmə texnologiyaları həm şirkətlər, həm də fərdi istifadəçilər tərəfindən geniş istifadə edilməlidir.
c. Proqram Təminatının Yenilənməsi
Təhlükəsizlik yamaları ilə proqram təminatının müntəzəm olaraq yenilənməsi vacibdir. Köhnəlmiş proqramlar təhlükəsizlik zəifliklərinə səbəb ola bilər və kibercinayətkarların hücumları üçün zəmin yarada bilər.
d. Təhlükəsizlik Protokollarının Təkmilləşdirilməsi
Şirkətlər öz sistemlərində və şəbəkələrində mütəmadi olaraq təhlükəsizlik protokollarını təkmilləşdirməlidirlər. Firewall, antivirus proqramları və digər təhlükəsizlik alətləri istifadə olunmalı, həssas məlumatlara icazəsiz girişlərin qarşısı alınmalıdır.
e. Mütəmadi Təhlükəsizlik Təlimləri
Şirkət işçiləri mütəmadi olaraq məlumat təhlükəsizliyi təlimlərində iştirak etməli və bu sahədəki biliklərini yeniləməlidir. İşçilər phishing hücumlarından və digər kibertəhlükələrdən necə qorunmaq lazım olduğunu bilməlidir.
5. Data Sızmalarının Hüquqi və Maliyyə Nəticələri
Data sızmaları şirkətlər üçün yalnız maliyyə zərərləri ilə nəticələnmir, həm də ciddi hüquqi nəticələr doğurur. Məlumat təhlükəsizliyi qaydalarına riayət etməyən şirkətlər böyük cərimələrlə üzləşə bilər. GDPR (General Data Protection Regulation) və CCPA (California Consumer Privacy Act) kimi qanunlar məlumat sızmalarına qarşı sərt tənzimləmələr tətbiq edir. Bu qanunlara əməl etməyən şirkətlər milyonlarla dollarlıq cərimələr ödəmək məcburiyyətində qala bilər.
Data sızmaları və məlumat oğurluğu halları müasir rəqəmsal dünyada ən ciddi təhlükələrdən biridir. Bu cür hadisələrin qarşısını almaq üçün həm şirkətlər, həm də fərdi istifadəçilər təhlükəsizlik tədbirlərini gücləndirməli və məlumatların qorunması üçün düzgün strategiyalar tətbiq etməlidir. Güclü şifrələr, məlumatların şifrələnməsi, proqram yeniləmələri və təhlükəsizlik təlimləri data sızmalarından qorunmaq üçün effektiv üsullardır. Unutmayın ki, məlumatların təhlükəsizliyi hər zaman ən prioritet məsələlərdən biri olmalıdır.
